Z dziejów rzemiosła łukowskiego7 min.

Z dziejów rzemiosła łukowskiego

Początki rzemiosła jako formy techniki przemysłowej sięgają czasów najdawniejszych. U kolebki państwa polskiego było ono nierozerwalnie związane z rolnictwem, zajmowało się wytwarzaniem przedmiotów na użytek własny. Powstanie miast spowodowało stopniowe oddzielenie się rzemiosła od rolnictwa. Powstają nowe formy organizacji gospodarczej. W wieku XIII pojawiają się cechy, grupujące rzemieślników w różnych gałęziach, w związku z potrzebą czuwania nad jakością wyrobów, kwalifikacjami zawodowymi, konkurencją w samych miastach i wobec rzemiosła wiejskiego. Cechy objęły też życie religijne, towarzyskie, polityczne oraz obowiązki wojskowo-obronne. Wytworzyła się specyficzna obrzędowość cechowa, hierarchia społeczności rzemieślniczej: uczeń – czeladnik – mistrz – starszyzna cechu. Odpowiednie przepisy regulowały sposób nauczania zawodu. Rzemieślników pozostających poza cechami nazywano “partaczami”

Powstanie i rozwój rzemiosła w Łukowskiem nie odbiegał od tendencji ogólnopolskich. Region ten był najsłabiej zaludnionym we wschodniej części ziem polskich. Wsie nie skupiały tu znaczącej ilości rzemieślników. Szereg miejscowości w różnych okresach miała prawa miejskie, lecz nie stwarzało to szczególnych warunków dla prężniejszego rozwoju tych ośrodków jako miast. Sam Łuków istniał pierwotnie jako kresowy gród obronny przeciw Jadźwingom. Wskutek braku źródeł z najdawniejszych czasów nie ma rzeczowych informacji odnośnie rzemiosła. O mieście pisze się więcej dopiero po uzyskaniu prawa magdeburskiego 23 czerwca 1403 roku od króla Władysława Jagiełły.

Wiek XV był okresem rozwoju handlu i rzemiosła w Łukowie. Szereg przywilejów nadawanych przez kolejnych władców Polski miało dodatni wpływ na całokształt życia Łukowa. Okresem największego jego rozkwitu jest XVI w. i 1 -poł. XVII w. Wtedy to powstają w Łukowie cechy rzemieślnicze, liczące po kilku, a nawet kilkunastu majstrów. Rok 1505 stał się przełomowym, albowiem na mocy przywilejów króla Aleksandra powstały dwa najliczniejsze cechy: szewców i piekarzy. W późniejszych latach powołano do życia cechy krawców i kuśnierzy. Specyficzny w Łukowie był cech prasołów, utworzony przez sprzedawców soli, właściwie nie zaliczanych do rzemieślników w ścisłym tego słowa znaczeniu, ale figurował ten cech obok innych w różnych przekazach. Liczba prasołów była różna: największą notowano, w roku 1580 – 20 osób.

Najliczniejszym był cech szewski, liczący w roku 1580 12 majstrów. Do cechu piekarskiego należało wtedy 11 majstrów, a w początku XVII w. – 16. Nieznana jest data powstania cechu rzeźnickiego. W 1580 roku zarejestrowano w Łukowie aż 12 rzeźników. Również brak danych o powstaniu cechu krawieckiego, a rejestr z roku 1620 wspomina o przynależności do cechu 6 mistrzów. Z mniej znanych łukowskich cechów warto wspomnieć cech cyrulików (felczerów, będących balwierzami, golibrodami ), powstały dość późno, bo w 1609 roku.

W Łukowie, tak jak w innych miastach, oprócz cechów skupiających rzemieślników jednego zawodu, był też cech wspólny, czasem zwany wielkim lub składowym: grupował on mistrzów kilku zawodów, którzy byli nieliczni, by tworzyć własny cech. Należeli do niego m.in.: kowale, ślusarze, rymarze, miecznicy, stelmachowie, kołodzieje, bednarze, nożownicy, siodlarze, stolarze, kotlarze, czapnicy i konwisarze (wyrób naczyń metalowych). Ze względu na to, że wg niektórych źródeł bywał on nazywany cechem “kowali i inszych rzemieślników” można sądzić, że największą rolę odgrywali w nim właśnie kowale. Warto wspomnieć dla pełniejszego obrazu rozwoju rzemiosła łukowskiego o zasługach w tej dziedzinie starosty Erazma Domaszewskiego. W XVII stuleciu sprowadził on do Łukowa z zagranicy rzemieślników wyrabiających sukno. Brak jednak dokładniejszych danych o ich działalności w późniejszych latach.

Od połowy XVII w. następuje zahamowanie rozwoju rzemiosła, związane z ogólnym upadkiem miasta wskutek licznych działań wojennych, rabunków i klęsk żywiołowych. Ruina województwa lubelskiego, do którego należała Ziemia Łukowska, nie sprzyjała odbudowie rzemiosła i handlu. Obie te dziedziny życia gospodarczego w 2-poł. XVII w. i XVIII stuleciu znajdowały się prawie zupełnie w rękach mieszczan żydowskich, zaś Polacy zajmowali się nieomal wyłącznie rolnictwem, nie różniąc się od ludności wiejskiej. Cały XIX w. stanowił okres stagnacji i braku perspektyw dla zmiany na lepsze. Dopiero schyłek ubiegłego stulecia przyniósł znaczniejsze ożywienie regionu łukowskiego dzięki przeprowadzeniu przez Łuków linii kolejowych w czterech kierunkach zw. ówcześnie “drogami żelaznymi”. Wzrosła też ilość drobnych zakładów przemysłowych, takich jak: mydlarnie, farbiarnie, betoniarnie, wyrobu świec, narzędzi rolniczych, gilz do papierosów, obuwia, browary, gorzelnie, garbarnie, wiatraki, młyny, cegielnie itp.

Ogółem w Łukowie istniało w roku 1887 – 12 zakładów, w 1910 już 26, a w 1912 – 29, zgrupowanych w 20 różnych branżach. Dane z lat 1910 i 1912 wymieniają trudniących się rzemiosłem i drobną wytwórczością (w liczbach odpowiednio: 1421 i 1494 osoby, na ogólną ilość ludności w tychże latach: 12.381 i 12.777). Takie stosunki społeczno-gospodarcze przetrwały bez większych zmian do wybuchu I-wojny światowej. Z odzyskaniem niepodległości Polski w roku 1918 nie nastąpił równolegle szybki wzrost i ożywienie gospodarcze miasta, jakkolwiek nie ucierpiało ono zbytnio wskutek bezpośrednich działań wojennych. Pierwsze lata niepodległości były trudne, gdyż budowano wszystko od nowa, o czym mało kto ma dostateczne pojęcie. Ponadto należało najpierw utrwalić zdobytą z takim trudem niepodległość. Podstawą bytu łukowian był nadal drobny handel, rzemiosło i rolnictwo. Dwie pierwsze dziedziny w dużej mierze znajdowały się w rękach żydowskich. Rzemiosło polskie odradzało się przy obowiązywaniu aż do roku 1927 czterech systemów prawnych, w tym trzech odziedziczonych po zaborcach oraz jednego polskiego, wywodzącego się jeszcze z 1816 roku (tzw “ustawa Staszica”). Ustawa dotycząca rzemiosła w Polsce z roku 1927 funkcjonowała, oczywiście z przerwą w okresie II-wojny, aż do lat siedemdziesiątych, kiedy to władze PRL dokonały modyfikacji jej przepisów.

Po I-wojnie światowej rzemiosło w Łukowie zaczęło się organizować od 7 czerwca 1925 roku. Wtedy odbyła się uroczystość założenia cechów rzemieślniczych, z udziałem przedstawicieli cechów warszawskich oraz Centralnego Towarzystwa Rzemieślniczego. Dokonali oni najpierw lustracji warsztatów rzemieślniczych oraz zorganizowania egzaminów na mistrzów. Uroczystość była poprzedzona Mszą św. w kościele pw. Przemienienia Pańskiego. Były przemówienia, występ chóru Stowarzyszenia Kulturalno-Oświatowego “Ogniwo”, odczytano akt utworzenia cechów w Łukowie, starsi cechów złożyli przyrzeczenia i otrzymali pieczęcie oraz księgi cechowe. Utworzono siedem cechów, w których starszymi zostali: wędliniarzy i rzemieślników – Edward Pirowicz, piekarzy – Henryk Wyczółkowski, szewców i rymarzy – Stanisław Grzywacz, ślusarzy i kowali – Teodozjusz Marcińczak, krawców – Edward Gregier, stolarzy, bednarzy i kołodziei – Ferdynand Gołębiowski, murarzy – Feliks Bloch

Trzeba dodać, że cechy łukowskie ufundowały z czasem sztandary cechowe, które umieszczono w obu kościołach parafialnych: popijarskim i pobernardyńskim. Sztandary te używane były przy różnych obchodach świąt i uroczystości kościelnych, państwowych oraz cechowych. Poddane renowacji służą do dziś dokumentując prężność łukowskiego rzemiosła.

Oprócz samych cechów, w okresie dwudziestolecia międzywojennego, istniały w Łukowie oraz niektórych miejscowościach naszego powiatu organizacje rzemieślnicze nie tylko polskie, ale i żydowskie.

Wybuch II-wojny położył kres działalności dotychczasowych organizacji rzemieślniczych i zakłócił poważnie pracę rzemieślników, niszcząc często ich warsztaty, utrudniając zaopatrzenia w materiały i surowce. Eksterminacja ludności żydowskiej doprowadziła do zaniku tej grupy rzemieślniczej (na terenie pow. łukowskiego rzemieślników Żydow w końcu 1944 pozostało zaledwie – 19).

Nowy system ustrojowy w Polsce powojennej, mimo oficjalnych deklaracji, nie sprzyjał rozwojowi rzemiosła i drobnej wytwórczości. Odradzające się od roku 1944 rzemiosło obejmowało: 24 krawców, 13 murarzy, 15 stolarzy, 35 szewców, 13 ślusarzy i 9 kowali w pozostałych 24 zawodach było po paru, nie które liczyły po jednym. Polityka nowej władzy prowadziła do zmniejszania się ilości rzemieślników (naciski podatkowe, ograniczanie zaopatrzenia), zaś następujące z biegiem lat przemiany gospodarcze prowadziły w strukturze rzemiosła poprzez zanik jednych a powstanie nowych zawodów.

Autor: T. M. Podlasiak
Źródło: “Nowa Gazeta Łukowska” 9/1996 r.

Dodaj komentarz

Witryna wykorzystuje Akismet, aby ograniczyć spam. Dowiedz się więcej jak przetwarzane są dane komentarzy.