Przemówienie p. Bronisława Przedpełskiego, dyrektora gimnazjum im. T. Kościuszki, wygłoszone w czasie uroczystości odsłonięcia pomnika w Łukowie, w dniu 22 stycznia 1926 r.

Rodacy! Dziś, w 60-tą i 3-cią rocznicę Powstania Styczniowego, Ziemia Łukowska święci to Święto Narodowe w sposób niezwykły. Bo oto tu, na tym Placu Po-pijarskim, wśród starych miasta murów, świadków niemych wypadków 63-go Roku, tu obok gmachu szpitala św. Tadeusza, gdzie, jakto stwierdzają akty stanu wojennego Magistratu powiatowego miasta Łukowa z r. 1863-go, dogorywali przywożeni z pola walki ranni Bohaterowie Styczniowi, tu obok drugiego gmachu, w którego, jak niesie ustna tradycja, zaciszu snuł plany powstańcze Ks. Stanisław Brzózka, stanął Pomnik “Pamięci Powstańców Łukowian”. Za chwilę odsłonięty będzie znakiem widomym tej czci i uwielbienia, jakim Naród Polski, a z nim mieszkańcy powiatu Łukowskiego otaczali i otaczają swych bojowników o wolność i niepodległość.

Historja tego pomnika jest krótka. W roku 1923-im młodzież Gimnazjum Państwowego im. Tadeusza Kościuszki zgromadziła pewien fundusz, by na smętarzu miejscowym, gdzie, jakto głoszą też same akty, liczni uczestnicy walk powstańczych byli grzebani, postawić skromny pomnik ku czci poległych w Powstaniu Styczniowym naszych wojowników. Wieść o zamiarach i planach młodzieży szybko rozeszła się po mieście, a opinja publiczna wypowiedziała się za pomnikiem rozmiarów większych, któryby na najpiękniejszym placu Łukowa, jak to głosi akt erekcyjny, był “największego obowiązku obywatelskiego, granic w ofiarności nie znającego, obowiązku obrony Rzplitej w potrzebie, żywym przypomnieniem”.

Wtedy już starsze społeczeństwo bierze inicjatywę w swoje ręce. Na początku roku 1924-go zawiązuje się Komitet Budowy Pomnika. W skład Komitetu weszli pp.: starosta Łukowski, Michał Słomiński, dziekan Łukowski ks. prałat Wiktor Kamieński, burmistrz miasta Łukowa Antoni Stilkr, major 35-go pp. Rudolf Ksander, nauczyciel Gimnazjum Włodzimierz Liskowacki, właściciel dóbr Tuchowicz Aleksy Hempel, gospodarz ze wsi Świdry Joachim Krupiński, majster murarski Władysław Peryt, majster ślusarski Teodozjusz Marcińczak i przemawiający w tej chwili.

Zaczęto gromadzić fundusze, a poparcie, jakiego doznał Komitet od Sejmiku powiatu Łukowskiego i od Rady Miejskiej m. Łukowa, od miast powiatu Łukowskiego i miejscowych organizacji finansowych, jako też społecznych, wreszcie od poszczególnych obywateli naszego miasta, dało możność aczkolwiek powoli zamierzenia w czyn wprowadzać.

Po dokonaniu wyboru placu, po uzyskaniu zgody Zarządu miasta, jako właściciela tych terenów, po otrzymaniu zezwolenia władz wojewódzkich na budowę pomnika w obranym miejscu, Komitet zabrał się do gromadzenia materjałów budowlanych, a architekt powiatowy, p. Stanisław Sierosławski, bezinteresownie opracował projekt pomnika, który również zyskał zatwierdzenie województwa. Roboty kamieniarskie powierzono siedleckiej firmie Jana Dutkiewicza.

Już w dniu 29-tym listopada 1924 roku wobec przedstawicieli Rządu, Duchowieństwa i Wojskowości, wobec Rady Miejskiej i Sejmiku Powiatowego w komplecie, wobec organizacji społecznych młodzieży szkół łukowskich, wobec licznie zebranej ludności odbyło się uroczyste poświęcenie kamienia węgielnego, a którego dokonał ks. prałat Kamieński, dziekan Łukowski. W fundamentach pomnika zamurowano puszkę cynkową, zawierającą pisany na pergaminie akt następującej treści:

“Roku Pańskiego 1924 go. A 7-go od Restytucji Państwa Polskiego. Za Rządów Najdostojniejszego Prezydenta Rzplitej Pana Stanisława Wojciechowskiego. Za urzędowania Starosty Łukowskiego Pana Michała Sumińskiego oraz Burmistrza Miasta Pana Antoniego Stilkra. Z inicjatywy Młodzieży Gimnazjum im. Tadeusza Kościuszki w Łukowie w dniu 21.I.23, jako w 60-tą rocznicę Powstania Styczniowego, którego liczni Uczestnicy na cmentarzu tu tutejszym, a i w innych miejscach powiatu spoczywają powziętej ofiarność tejże Młodzieży, jako też i całej Ludności Powiatu, w d. 29.XI. ten Pomnik wznosi a ma On po wszystkie czasy w pamięci Pokoleń wielką Miłość dla Ojczyzny Bohaterów Styczniowych, którzy Morze Krwi Serdecznej w walce o Jej Wolność przelać się nie zawahali, utrzymać i największego obowiązku obywatelskiego granic w ofiarności nie znającego, obowiązku obrony Rzplitej w potrzebie, być żywym przypomnieniem. Pomnik ten budował budowniczy Stanisław Sierosławski, a poświęcenia dokonał ks. Wiktor Kamieński Szambelan Jego Świątobliwości, dziekan Łukowski.”

Akt ten podpisany został uprzednio przez członków Komitetu, przedstawicieli władz rządowych i komunalnych oraz przez delegatów organizacji społecznych.

W puszce obok aktu umieszczono pojedyncze numery następujących czasopism: “Monitora Polskiego”, “Dziennika Urzędowego Województwa Lubelskiego”, “Gazety Urzędowej Wydziału Powiatu Sejmiku Łukowskiego”, “Gazety Łukowskiej”, następnie komplet monet polskich, od 1-go grosza do 2-u złotych włącznie, wreszcie ogłoszenia ilustrujące życie umysłowe i kulturalne miasta.

To założenie fundamentów było dla Komitetu bodźcem do dalszej i wytężonej pracy, zwłaszcza przy zdobywaniu grosza. Listy składkowe, nalepki, cegiełki, zabiegi dokoła uzyskania większych kwot od organizacji społecznych i finansowych — oto treść posiedzeń uchwał i pism Komitetu.

W czerwcu r. 1925 wydaje Komitet napisaną łaskawie dla Komitetu przez miejscowego rejenta, p. Bolesława Brodowskiego, broszurę p. t. “Zbrojny czyn Powstańców Podlaskich w,roku 1863”, w której autor wskrzesza obrazy drogiej nam przeszłości która z drugiej strony przyczynia się niemało do, zasilenia kasy Komitetu.

Latem r. ub. firma siedlecka ukończyła roboty kamieniarskie. W tymże czasie rzeźbiarz lubelski, p. Juljan Lisowski, przygotował model orła, który w bronzie odlany, został w miesiącu sierpniu przez fabrykę Józefa Bońkowskiego i S-kę w Lublinie. W listopadzie roku ubiegłego pod kierunkiem budowniczego Stanisława Sierosławskiego i Przy współudziale majstra murarskiego Władysława Peryta pomnik ostatecznie został zmontowany. Roboty ukończono, jednakże uroczystość odsłonięcia odłożono do rocznicy Nocy Styczniowej, to jest na dzień dzisiejszy.

I stało się dobrze. Może dziś właśnie, gdy przeżywamy czasy bezspornie ciężkie, gdy dokoła słyszymy utyskiwania na ciężary, jakie na rzecz Państwa niesiemy, gdy ziemi zalani wprost jesteśmy falą nieuzasadnionego pesymizmu, pożyteczną jest rzeczą spojrzeć poza siebie i choć chwil parę przeżyć z ks. Stanisławem Brzóską, z Franciszkiem Wilczyńskim i legjonem tych, dla których nie tylko ofiary materjalne, ale nawet ofiara życia nie była zbyt wielką i składali ją chętnie na ołtarzu Ojczyzny. Spojrzyjmy też na te miljony naszych ojców i dziadów, którzy “urodzeni w niewoli, okuci w powiciu” przez półtora wieku trudzili się w pocie czoła, a nie dla własnej Ojczyzny, a nie dla siebie, ale dla najeźdźców i ciemiężycieli, ani chwilę nie pewni swego mienia i życia. Dziś my w wolnej i niepodległej Polsce, sami kowalami swego szczęścia i przyszłości, winniśmy być przeświadczeni, że te niepowodzenia naszej natury gospodarczej, jakie przeżywamy, są przejściowe że przeminą szybko, skoro weźmiemy się do pracy uczciwej, a zbożnej, że po nich nastąpią czasy inne, lepsze. Dziś my mamy możność i obowiązek żyć dla Polski, gdy tamci dla Ojczyzny mogą tylko umierać.

Te też ten pomnik, o odsłonięcie którego Ciebie, Szanowny Panie Starosto, jako przedstawiciela Rządu Polskiego i Powiatu Łukowskiego upraszam, niech będzie dla nas i dla przyszłych pokoleń w najcięższych chwilach bytu narodowego czynnikiem, dającym ukojenie, niech przezeń przemawiają do nas ci, którzy w ową pamiętną noc styczniową opuścili swe żony i matki, swe dzieci, swe domy rodzinne i szli na walkę w lepszą dla Ojczyzny przyszłość, szli na walkę krwawą, na bój nierówny, na śmierć niechybną często na katusze i wygnanie, ci, którzy umierając nawet wołali: “Jeszcze Polska nie zginęła”

Szanowny Panie Burmistrzu! Szczęśliwym się czuję, że pod Twoją opiekę, jako Przedstawicie Miasta Łukowa w imieniu Komitetu Budowy Pomnika “Pamięci Powstańców Łukowian” oddać mogę ten pomnik. Szczęśliwy jestem, że w ręce Twoje złożyć mam ten skrypt, który (podpisany przez członków Komitetu) głosi, co następuje:

Za Rządów Najdostojniejszego Prezydent Rzplitej Pana St. Wojciechowskiego, Za Urzędowania Starosty Łukowskiego M Słomińskiego i Burmistrza m. Łukowa A. Stilkra. W mieście powiatowym Łukowie. Dnia 22 Stycz. 1926 Roku, w 63 Rocznicę Powstania Styczniowego, Komitet Budowy Pomnika „Pamięci Powstańców Łukowian który z Inicjatywy Młodzieży Gimnazjum Państwowego im. Tadeusza Kościuszki i ofiarnością Społeczeństwa Łukowskiego w tym Mieście na Placu Popijarskim wzniesiony został, Magistratowi powiatowego Miasta Łukowa ten Pomnik przekazuje, a ma On Pamięć o Bohaterach Styczniowych po wsze Czasy głosić, o Ich Ofiarności bezgranicznej dla Ojczyzny przyszłym Pokoleniom opowiadać, a Miastu prawdziwej ozdoby przysporzyć.

Autor: Bronisław Przedpełski.
Źródło: “Gazeta Łukowska” Nr. 2. luty 1926 r. ROK III.

---

Pomnik "Pamięci Powstańców Łukowian"

Powrót dp albumu